Wat gebeurde er? Wanneer?
In de Kaap Hoorn archipel en op het grote eiland van Vuurland leefden 6000 jaar geleden al mensen. Dit waren de Yagán waternomaden en nog vier andere stammen. Hun geschiedenis lezen we niet terug in schoolboeken. Toen ik ging zoeken, vond ik vooral wetenschappelijke boeken in andere talen. Vuurland lijkt een andere, verre wereld. Maar er zijn veel raakvlakken met die van ons. Baaien die Nassau heten, of Orange, Staten Island, Goeree-kanaal en Kaap Hoorn.
We gaan terug in de geschiedenis van missiewerk, land veroveren, piraterij en handel drijven in zilver, goud, zeehondenhuiden en walvisolie. Sinds de tijd van de ontdekkingsreizen is het leven van de eerste bewoners van Vuurland dramatisch veranderd.
Uit de tijdlijn van de geschiedenis:
4000 voor Christus er leven mensen in Vuurland
1453 na Christus de val van Constantinopel. Reizen over land naar Azië gaat niet meer. Over zee worden nieuwe routes naar de specerijenlanden gezocht.
1492 Columbus ontdekt Noord-Amerika.
1493 Paus Alexander VI regelt de verdeling van de niet-Europese wereld tussen Portugal en Spanje. De zogenoemde inter caetera. In 1494 volgt het verdrag van Tordesillas. Portugal vaart oostwaarts naar de Molukken. Spanje gaat via de westroute.
1502 ontdekking van Midden-Amerika.
1520 Magellaan vindt in Zuid-Amerika de westelijke doorgang naar de Molukken. De zeestraat krijgt zijn naam: de straat van Magellaan. Hij ziet in de verte vuren branden en noemt het gebied Vuurland. Een periode van ontdekkingsreizen verder naar het zuiden breekt aan. Verschillende keren worden mensen uit Vuurland meegenomen naar Europa om ze te tonen aan hun koningen.
1539 de Spaanse koning Karel V benoemt de eerste gouverneur van Vuurland. Land wordt in bezit genomen. De totale kolonisatie van de ver weg gelegen eilanden in het uiterste zuiden gebeurt in 1843. Ambtenaren van de republiek Chili vestigen zich in 1892 op Navarino-eiland.
1580 twee kano-nomaden van de Alakaluf-stam worden meegenomen om ze te tonen aan het Spaanse hof.
1598-1601 de Nederlandse koopvaardij-kapitein Olivier van Noort vaart als vierde de wereld rond; zijn bemanning doodt inheemse mensen van de Selknam en neemt zes kinderen mee die onderweg overlijden.
1616 zeevaarders Schouten en LeMaire gaan voor de VOC vanaf Texel op reis naar de specerijenlanden met de Eendracht (het tweede schip, de Hoorn, verbrandt onderweg). Ze ontdekken de zuidelijkste landpunt van Zuid-Amerika en noemen die Kaap Hoorn.
1624 admiraal Jacques l’Hermite en zijn vice-admiraal Schapenham varen met elf schepen de Nassause vloot (samenwerking van de VOC met de Staten Generaal). Ze zijn op weg naar Peru om zilver te halen. Ze stoppen bij Nassau baai in Vuurland om drinkwater en brandhout in te slaan. Als eerste Europeanen ontmoeten ze de Yagán. Schapenham schrijft er een wetenschappelijk bericht over.
1765 Eerste mis wordt gehouden op het vasteland van Vuurland met de stam Haush. De bedoeling is ze te bekeren tot het Europese christelijke geloof.
1769 de Brit James Cook onderneemt met het zeilschip de Endeavour de eerste wetenschappelijke expeditie. In 1785 voeren Spanjaarden een wetenschappelijke expeditie uit. Een eeuw later, in 1882, is er een door de Fransman Martial.
1787 Britten starten walvis- en zeehondenjacht; vanaf 1791 doen Amerikanen dit ook. De jacht gaat door tot ongeveer 1960. In de periode 1935-1947 worden per jaar twintig- tot dertigduizend zeehonden geslacht. In 1904 opent de walvisfabriek op South Georgia; van 1906-1916 gaat de walvisjacht vanuit Punta Arenas. (Nederlanders vissen vooral bij Groenland / de Noordpool.)
1829 op de eerste reis van de Beagle onder leiding van kapitein Fitzroy wordt een walvisboot gestolen door Vuurlanders. Als straf neemt hij vier mensen mee naar Engeland om ze daar te laten veroordelen. Hij geeft ze les in Engels, over de westerse cultuur en het gebruik van westerse gereedschappen. Ze krijgen de vreemde namen Jemmy Button, York Minster, Fuegia Basket, Boat Memory. De laatste overlijdt.
1831-1836 op de tweede reis door de Beagle brengt Fitzroy de drie Vuurlanders terug samen met een missionaris om met elkaar een missiepost te stichten. Aan boord is de bekende naturalist Charles Darwin. De eerste missiepoging mislukt.
1848 goudkoorts ontvlamt in California, grote stromen mensen verhuizen daarheen; één van de routes loopt via Kaap Hoorn. Allen Gardiner doet een tweede poging tot missiewerk. Stichting van de stad Punta Arenas door de Chileen Mardones.
1855 er leven naar schatting 3.000 Yagán als waternomaden.
1856 missionaris Despard en zijn geadopteerde zoon Thomas Bridges van 13 jaar stichten een missiepost op Keppel Island (Falkland / Malvinas). In 1857 gaan ze naar het Beagle-kanaal; Despard legt de eerste woordenlijst aan. In 1863 leert Thomas Bridges de Yagán-taal en maakt het eerste woordenboek met 32.000 woorden. Hij publiceert regelmatig over zijn werk in het tijdschrift van de missie in Engeland.
1869 de route rond Kaap Hoorn wordt minder belangrijk, omdat de eerste trein gaat rijden door de VS en het Suezkanaal in Egypte opent.
1870 Ushuaia op de kaart gezet. 1871 permanente bewoning door witte mensen in Vuurland; Thomas Bridges sluit het eerste huwelijk tussen Yagán.
1881 grensbepaling tussen Argentinië en Chili. Deze blijkt niet duidelijk en wordt tot in 1977 betwist door Argentinië. Na politieke spanningen volgt een vredesverdrag in 1984.
1882 de Fransen Martial en Hyades voeren een wetenschappelijke expeditie uit.
1883 Chili verhuurt het eerste stuk land aan een bedrijf.
1884 veel Yagán sterven aan ziektes als kinkhoest, longontsteking, mazelen, pokken, tbc en typhus die ontdekkingsreizigers, missionarissen, walvisjagers en goudzoekers meebrengen. Ook hun voedselbronnen worden weggevist.
1886 Thomas Bridges wordt Argentijn, krijgt land, bouwt de eerste boerderij van Vuurland: Harberton. Hij leeft 43 jaar in Vuurland en sterft in 1898 als hij 56 jaar oud is.
1889 op de wereldtentoonstelling in Parijs worden mensen van de Selknam-stam getoond aan het publiek.
1893 Salesiaanse kerk bij Rio Grande wordt gesticht door monseigneur Fagnano.
1897 meer dan duizend vierkante kilometer grond van Vuurland wordt uitgegeven aan de nieuwe eigenaren van buiten.
1907-1916 het missiewerk wordt gestaakt omdat er geen Yagán meer zijn om te bekeren.
1911 schatting dat nog 100 Yagán in leven zijn.
1916 het eerste vrieshuis opent in Rio Grande. In 1922 volgt een blikfabriek voor mosselen en krab in Ushuaia. In 1935 wordt in rivieren zalm en forel gekweekt. Vanaf 1964 wordt op krab gevist niet voor eigen gebruik, maar voor winstgevende handel.
1918-1924 missionaris en etnoloog Martin Gusinde maakt vier reizen door het gebied. Hij beschrijft de cultuur van de Selknam en Yagán.
1925 vier stukken land bij Lago Fagnano toegewezen aan de Selknam-stam.
1949 eerste olieput wordt geslagen in Vuurland.
1960 Nationaal park Tierra del Fuego wordt gesticht en in 1966 verder uitgebreid.
1966 start van het toerisme.
1974 volkenkundig museum Martin Gusinde opgericht in Puerto Williams; in 2008 compleet gemoderniseerd.
1995-2010 antropoloog Anne Chapman publiceert studies over de Yagán of Yámana.
2010 De gemeenschap in Vuurland en de overheid geven de geschiedenis steeds meer door via culturele projecten.
2016 museum Martin Gusinde brengt de documentaire Tánana uit over de geschiedenis en cultuur van de Yagán. In de hoofdrol Martin Gonzalez Calderón.
2018 de overheid sluit de kuststrook bij Villa Ukika af door een muur als bescherming tegen hoogwater. De Yagán protesteren hiertegen met succes, de muur wordt weggehaald. Ook de aanleg van kunstmatige zalmvijvers in het schone water van het Beagle-kanaal weten ze tegen te houden.
2019 Cristina Calderón vestigt zich in 1960 als eerste in een klein huis aan de rivier Ukika. In het dorpje met nu zestig inwoners viert ze haar 91e verjaardag. Zij spreekt als enige nog actief de oorspronkelijke Yagán-taal. Wetenschappers hebben er beeld- en geluidsopnames van gemaakt. Haar kleindochter Cristina Zárraga heeft tien jaar bij haar oma gewoond om over de tradities te leren en haar levensverhaal op te schrijven in het Spaanstalige boek Herinneringen van mijn Yagán oma.